Αμνισός

Ένα από τα επίνεια της μινωικής Κνωσού, 7,5 χλμ. Α του Ηρακλείου, στη σημερινή θέση Καρτερός. Α. ονομαζόταν και ο σημερινός ξεροπόταμος Καρτερός. To όνομα όπως και oρόλος του χώρου, ήταν γνωστά από τους αρχαίους συγγραφείς (Όμηρος, Στράβων κλπ.), διαβάστηκε όμως και σε πινακίδα από την Κνωσό γραμμένη στη γραμμική Β. Η λέξη Α. ήταν η πρώτη που αποκρυπτογράφησε ο Μάικλ Βέντρις και αυτή του έδωσε την πρώτη διαβεβαίωση πως η γραμμική Β γραφή ήταν μια πρώιμη μορφή της ελληνικής γλώσσας. Η αμμώδης παραλία της Α., μήκους 2,5 χλμ., ήταν εξαιρετικά κατάλληλη για ανέλκυση πλοίων και επομένως σπουδαίο καταφύγιο· γι’ αυτό και χρησιμοποιήθηκε τόσο πολύ έως τους χρόνους της ενετοκρατίας. Οι ανασκαφές επιβεβαίωσαν απόλυτα την αρχαία φιλολογική παράδοση. Στους ανατολικούς πρόποδες του λόφου της περιοχής (σημερινή Παλιόχωρα) βρέθηκε η περίφημη έπαυλη των τοιχογραφιών, που χτίστηκε, όπως και πολλές άλλες επαύλεις της μινωικής Κρήτης, γύρω στο 1600 π.Χ. και καταστράφηκε, όπως κι εκείνες, μετά το 1500 π.Χ. από πελώρια κύματα που προκάλεσε η τρομερή έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Στην περιοχή αποκαλύφθηκε επίσης σημαντικός οικισμός των μεσομινωικών και των υστερομινωικών χρόνων, ενώ στους βόρειους πρόποδες της Παλιόχωρας ήρθε στο φως λαξευτός θαλαμωτός τάφος κι ένα στενόμακρο κτίσμα (το ονόμασαν Λιμεναρχείο), με πλήθος από κίσσηρη, γεγονός που επιβεβαιώνει την καταστροφή από την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Στους δυτικούς πρόποδες του ίδιου λόφου αποκαλύφθηκε ένας μεγάλος κυκλικός βωμός με πλήθος ευρημάτων (από τα γεωμετρικά έως τα ρωμαϊκά χρόνια), αλλά και άφθονες στάχτες και κόκαλα, που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη θρησκευτικής λατρείας για αιώνες, η οποία, όπως αποκαλύπτει μια επιγραφή, γινόταν προς τιμήν του Δία-Θενάτα. Στην παραλία της Α. αποβιβάστηκε ο στρατηγός του Βυζαντίου Καρτερός, όταν το 826 προσπάθησε ανεπιτυχώς να ελευθερώσει το νησί από τους Σαρακηνούς. Ύστερα από την ήττα του, έμεινε το όνομά του στον χώρο και στο ποτάμι, το οποίο επιβιώνει μέχρι και σήμερα. Στην περιοχή υπάρχουν επίσης ίχνη βυζαντινών και ενετικών οχυρώσεων. Σε απόσταση 500 μ. από την Α. βρίσκεται το μεγάλο και εντυπωσιακό σπήλαιο της Ειλειθυΐας (σήμερα Νεραϊδόσπηλιος). Τοιχογραφία από τη μινωική έπαυλη της Αμνισού, όπου εικονίζονται λευκά κρίνα σε κόκκινο βάθος. Οι τοιχογραφίες που κοσμούσαν μια άλλη μεγάλη αίθουσα του επάνω ορόφου εικονίζουν θαυμάσιες κόκκινες ίριδες και άλλη βλάστηση, που υψώνονται συμμετρικά και προβάλλουν από πλατιά και χαμηλά αμφίκοιλα πλαίσια. Η έπαυλη χτίστηκε γύρω στο 1600 και καταστράφηκε μετά το 1500 π.Χ. (φωτ. Hannibal).